بررسی سطح دسترسی به بازار: کاربردی از شاخص جاذبه اقتصادی

طی سه دهه اخیر، عوامل تقاضامحور ازجمله، سطح دسترسی به بازار و عوامل جمعیتی و پتانسیل‌های بازاری، جایگاه گسترده‌ای در ادبیات توسعه منطقه‌ای یافته‌اند. محدودیت‌های موجود در دسترسی به بازار، عاملی در جهت عدم توسعه‌ منطقه‌ای، به‌ویژه در مناطق کوچک‌تر، به شمار می‌رود؛ لذا بررسی سطح دسترسی به بازار و مقایسه آن با وضعیت فعلی بهره‌مندی از بازار منطقه‌ای برای هر استان اهمیت بسیاری دارد. این مطالعه با هدف تعیین پتانسیل بازاری برای استان‌های مختلف کشور، از شاخص جاذبه اقتصادی معرفی‌شده توسط تسیاپا (2008) استفاده کرده و مطالعه مقایسه‌ای با عوامل جمعیتی همچون تمرکز جمعیت و نرخ مهاجرت انجام داده است. یافته‌ها بر اساس اطلاعات سال 1392 و به تفکیک استانی مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج نشان داده است که استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، خوزستان و فارس بیشترین سطح دسترسی به بازار را با توجه موقعیت جغرافیایی و جمعیتی خود دارند. در مقابل، استان‌های ایلام، خراسان شمالی، کهکیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی پایین‌ترین سطح دسترسی به بازار را دارند. سطح بالاتر در دسترسی به بازار، امکان بهره‌مندی از صرفه‌های مقیاس و پیامدهای خارجی را موجب می‌شود و لذا عاملی مهم در افزایش سطح توسعه به شمار می‌رود. باوجود نقش بازار، عوامل و بازار محصول در استقرار جمعیت و فعالیت و لذا تغییر در شاخص جاذبه، درنهایت چنین نتیجه گرفته شده است که سیاست‌های تقاضامحور، بیشترین تأثیر را بر سطح دسترسی به بازار دارند.